Hutipai miemete | Mark Bradford

Del 5 de febrero al 6 de agosto de 2023
‘uximayátsikaya: Viviana Kuri Haddad

 

 

Haxɨa yu’uyerita mexeiya. Haxɨa tai pexeiya, tai ri ta

piinite mɨtikuyuitɨwa… mɨ ta ne nemaiyáta nemutakwika

Nina Simone

 

Xɨka Mark Bradford hamatɨa tiutixata witsi puyumayare metá waɨká pɨretimaní, mɨɨkɨ tsɨ tinakemekɨ mɨra’éniekakɨ tsiere timɨireme hetsɨana mɨretimanikɨ ‘aixɨ ‘iyaari, xɨari mɨɨkɨ yuhetsíe mieme ‘aixɨ mɨreu’eriekɨ, ‘aixɨ ‘iyaari muyeikakɨ, ke mɨ’ane hamatɨana mɨtiutaxata mɨ paɨ pɨreka’erietɨyani.

 

Yu’uuximayátsika mukatsutɨatsíe, paɨ neuti’eniwa kename mɨɨkɨ ramaikai ke mɨranekai perɨ ta waníu xeikɨa hakewa meutɨa hetsíe xeikɨa puyuti’eritɨakai, ya xeikɨa, paɨ putayɨ, kename tsiere piinite yu’uuximayátsikatsie mɨtikumaɨwa paɨ ‘ánene: pɨkaheuyewetse mɨrayumaika ke mɨranexɨa, xɨka weri ‘anekɨa miemetɨni, takwa mieme, xapa tuiyari mɨtehekɨata hɨkɨtɨni, pɨ ta pɨ’inɨari tita mɨrayexɨrieni, tatsɨari pɨtiniuni wichi tiwewiya metá ‘uxá hepaɨtsita, pɨyutipatá ‘ɨtɨmana yɨkɨpɨta ti’anenetɨ pɨrakɨne matɨari mɨɨkareku’eriyatɨkateitsíepaɨ.

 

‘Uuximayátsikaya waɨkáwa mahekɨa pɨhɨkɨ kename yuheima mɨireme xapa tiyetɨyeika. Bradford xapate hareyutsiya mɨyexata mɨiremekɨ pɨkumaɨwa yɨkɨpɨta ‘aneneme wewimɨtɨ: pitituna tsiere tɨrɨkaɨyemekɨ piti’uuxiumayata ke ‘aneneme mɨyukwewirie mayexɨrienikɨ. Payuhekɨa kename ke ‘aneneme piinite mɨranuyehapana kɨmana mɨtita’uuximayátakɨ metá ke ‘ayepaɨmemekɨ mɨɨkɨ tsɨri tinehekɨata titatsíe timieme mɨreuxatamɨkɨ, mɨreuxanetamɨkɨ. Paɨ, hiikɨ, Bradford, wa katiuhɨpatɨ ke mɨrati’uuximayátarɨme, nierika mekiku mieme yeiyarieya panukuwei, José Clemente Orozco panutaxeiyaxɨa, mɨɨkɨ matɨa tsɨ yaxeikɨa meteneyukuhɨawe, ne ta paɨ nepɨtayɨn kename yaxeikɨa mete’u’uuximayáta. Watɨrɨkariya ya wawewiyate ke mɨreuhatɨkɨka, ke mɨti’iyaaritsietɨka, wanierika ke mutiyuane, maana tsɨ yuxaxaɨtatɨ meneutiniuka, heiyeme mayenenieretɨ menakɨka. Hapaɨna tsiere, yuhutatɨ tewewiwaamete wahetsɨa tixaɨtɨ yaxeikɨa ti’anetɨ pɨrahekɨkɨare yu’uuximayátsika ke memɨte’uuxɨnakai, ‘apaɨta Orozco, José Posadas muxeitsie yu’uuximayatsikate ranayexɨname imprenta Vanegas Arrollo mɨɨkɨ ‘iyaaritɨarikaya wichi tiwewiwaame peyeitɨa. ‘Apaɨta, mɨtiukatsutɨatsíe Bradford yukiekaripa Los Ángeles mɨyɨane pɨtikuweranekai ya nierika pɨku’ɨtɨanekai tsepa hakewa.

 

Wewiya Hutipai miemete, Mark Bradford wewiya, yapɨtitewa xapa terɨwarɨwame hepaɨna mɨtitewa hetsíe heuyuta’erietɨ, 1916 mieme, Mariano Azuela mita’utɨa, matɨari inglés niukiyarikɨ muyuta’utɨa 1929 mɨtiyɨane, mɨɨkɨ xapatsíe José Clemente Orozco nierika puti’utɨa, Nueva York paitɨ ‘ukaitɨ 1927 nuaka.

 

Bradford wewiya, ‘Ukí tai, 2023, xapa ‘emɨtsutsui harerutsiya wa mɨhekɨata mɨɨkɨ kɨ xapa ‘ayemɨiremekɨ pɨwewiya mexi ta ‘uxá ke’anenetɨ mɨyɨhekɨa, yaxeikɨa tsiere ‘anene Orozco wewiya hepaɨna mɨ’ane wewiya hetsie, tatsɨari Hospicio Cabañas Guadalajara mehekɨa.

 

Tai, naitsie mɨhekɨa, tɨrɨkariya tiwapame. Haxɨa tai matɨkɨ kɨmana mɨtiyukupata. Yuhutatɨ teiwaritɨa tewewiwamete, yu’uye meputsutɨaxɨa xapa waheiwe’eriekaku, xapa neni mɨ’anene wa mɨtiuyehane mɨyukumaɨwa, mɨɨkɨ pɨtiuyuri wa’iyaari tɨrɨkaɨyemekɨ mutiniu, memɨte’utixanetaxɨ tita tinakemekɨ mɨkati’anekai. Mark Bradford hepaɨtsita, kwi xeiyarika ya ke mɨtiyukuhɨawe ‘aixɨ mɨkati’anenetsíe mɨɨkɨ pɨtiyuriene heitseriemekɨ mɨtikuyuitɨwa. Mɨkara’eritɨtsíe tikuxatatɨ, tsepatɨ ka’ukamatɨ, ‘umapai ka ‘uwetɨ ya kaheuha’atɨ.

 

Muyutawewiyatsíe ‘iikɨ niereika, maana mepu’ɨarixɨ 30 teɨtéri teemari, yɨwaɨkáwa mɨɨkɨ wichi mɨranuyɨne teyɨ’ɨkitɨwaamete ya hehekwate wewiwaamete, yutsata tiu’anekaku kiekataariu. Yamemɨteyuriekaitsíe, yunaitɨ yaxeikɨa mepɨteuyewekai yaxeikɨa mepɨtexeiyariekai ‘uuximayátsikatsíe metá xatsika, temawierikatsíe mematinetɨwakai tiwewiwaame hamatɨa. Kepauka Bradford yumaiyá hipame wahetsɨa mɨyetua, hepaɨna yumaiyá waapamɨtɨ, mɨɨkɨ tsɨ matsi tineumɨmɨire, ketsɨte meneutimɨmɨire.

 

Tawarí xewitɨ wewiya mɨyuhekɨata pɨtitewa ‘aitekɨa “manuyewie”, 2019 mieme, xapa ‘atɨɨtɨɨmekɨ pɨwewiya, ‘uyukuteɨxɨka metá ‘aixɨ ‘uti’itɨarieka, ‘uyuhanatɨ hepaɨna yukuyuitɨwatɨ ’uxá puyutawaika. ‘Iikɨ kwinimieme tɨɨtɨɨ mɨwewiyatɨka tihekwame pɨta ta pɨtiutawewi, maana tsɨ nierika paɨ tineyuhekɨa wa’atɨtɨ yemekɨ pitiyuri. Paɨna tsiere, ha hepaɨ mɨtiyuhekɨa paɨ pɨreyuti’enietɨyeika kename ‘aitekɨa ha ‘anuyexɨrieka, tixaɨtɨ reutiparixi metá tihekwatɨ tiuyukatsutɨa.

 

‘Imatɨrieka wewiya mɨhekɨa, “heekɨariyá”, 2023, mɨɨkɨtsɨ naitɨ ‘atewitɨ ‘ayeutɨ neukanɨtse, heekɨariyá ke mɨraneika katsutɨtɨ ke mɨreuyeyuipike ‘unɨtsetɨ. Merikɨta, pɨkahamatsiɨkɨ hakewa yemekɨ heekɨariyá meyukatsutɨ, metá tapata tita mɨrexuawe, xeikɨa tsɨ nayumatsiɨkɨ kename tixaɨtɨ rehekɨa, kename muuwa ‘anuyeyɨyɨikɨ. Mɨɨkɨ tsɨ Bradford paɨ pɨtimie kename ‘aixɨ mɨkati’anene tikuyuitɨwa tatsɨari ke hate wa memeukaxɨriya kehate kɨa mɨratiyune tinakemekɨ memɨkatexeiyarie maana Estados Unidos, tatsɨari teɨtéri memɨyɨyɨwi ya américa latina kiekataari, ya mekikanutari. ‘Aimieme, Bradford hepaɨtsita waɨkáwa panuyɨne mɨtihekɨata Guadalajara, Jalisco, maanatsɨ kiekataari yumɨiretɨ Los Ángeles menekɨka, kiekaripa manukatsíe, mɨtiuyuta’ɨkitɨa hetsíe, paɨna yɨmɨiretɨ teparewiwaamete mepɨteiwarixi. Kita ya ‘anetɨ mɨtiyukawera, tapapɨta tau mɨkatsutɨ, paɨ tɨtɨ paine kaneme tsepa hakewa yaxeikɨa tiuyuxeiyawe, yunaitɨ ‘axeikɨa, wa meka’uyuxɨrɨwatɨ: “…Paɨ nepɨkara’eriwa kename hipatɨ xeikɨa tiwahetsie mieme. Rixɨa hekwame maiyá hepaɨ nepɨtiyukuhɨawe, kename yunaime tiwahetsíe mieme. Ke paɨ ‘iyurieme peutahani. Hekwa ‘ériya ke paɨ tiwatahake, mɨɨkɨ ya ti’eriya pɨtatuaya tiwewiwame yunierikatetsíe, matsi ‘akúxi panukumɨmɨire.

 

Himanarieka tsɨ, mukatsinitsíe, mukataritɨkatsíe, neyuhekɨa wichi mɨti’ane, memɨnanaimarie memaaye’eriwatsíe ya yamɨtitaniukieni kename ‘akú tiyuri: “Yapɨtiukakatsinitɨka, pukatsíni, tinaimetsíe / Muuwa tsɨ ‘akú heekɨariyá neutahake”

 

 

Viviana Kuri Haddad