JäꞋäy jäꞋäy

Ayuujk niukiyari ‘Ayutla, Oaxaca, meyuniukakɨ “mɨtiuta’utɨani” yatɨni “tewi” mainenitsíe yaxeikɨa waníu kanekuyɨneni: yatɨtɨ ‘uwa mɨtiyuhekɨata “mɨtiuta’utɨani tewi” katinitewaka.  ‘Iikɨ “mixe-zoquetsíxi” memɨteuyuterɨwa meyu’iwamatɨ waniuki ke mutipaɨmerixɨ yu’utɨarika yeiyariyari ke memɨteiwatiweiya ‘ayehaikametsíe tekanixeiyakuni. Matɨari, “Ääts” mɨrayetewátsie, Cristo ‘utinuiwaku Siglo II ‘umiékaku ‘utɨarika meripaitɨ mieme “epi-olmeca” titéwakamekɨ “Estela 1” teeté titéwakametsíe “La Mojarra” mekaxeiyarie ke mɨrayu’utɨwakai kanihekɨaka. Huutarieka, “Peky” mɨrayetewátsie, ‘utɨarika españoltsíxi memi’atɨa Siglo XVIII ‘umiékaku kɨmana ‘ana kiekataari yuyeiyaritsíe mewareuyeyunitɨanike xeikɨa mɨtiyu’utɨakai, xapate Tatsini Fray Agustín de Quintana titewatɨ ke ti’aneneme mɨtiuti’utɨaxɨa katinihekɨaka, hairieka ta, “Tsyäm” mɨrayetewátsie, ‘éena hura ratimietɨ huuta tewiyari wiitaari ri manuyemíe ayuujk memɨteuyuterɨwa wakiekari manumanétɨkatsíe yuxewímekɨ ke memɨteu’utɨaxime kanihekɨaka. Niuki ‘éena mieme ke mɨpaɨme, “mesoamericanas” meteuterɨwarɨwatɨ, kename wa‘utɨarika yeiyariyari tsiere ‘ehetineniere mɨrayukumaikakɨ ‘ayumieme katiniyuhekɨatani, tsepá netɨ humapai mɨtiuyehane ‘aixɨ mekate’amamatiwa. ‘Ipaɨ tsiere tete’a’eriwatɨ tekateniyurieka, hiikɨ yamɨtiu’ane matɨari kiekataari taniukite heimá mukunuani tsimɨkati’uxiwa’ane, heiwatɨ mixe-zoquetsíxi meyu’iwamatɨ ke memɨyupaɨme yuniuki tsiere yu’utɨarika yeiyariyari yuyeweiyani yaxeikɨa  rayuti’utɨaximeni: jäꞋäy jäꞋäy.

 

Colmix

Jä ‘ äy Ja ‘ äy” hetsíe miemekɨ Colmix matɨa tiuyuta’uximayataka  ‘utɨariaka yɨkɨ ‘anenetɨ xexuitɨ muti’aitsíe xapatetsíe manayenexɨanikɨ, yamupauka yamɨti’anene tiwaɨkawatɨ heu’erietɨ mɨtiyuye’aitarɨme, ‘etsiwa yɨkɨ reuyunetɨ mɨtiyuwewiekakɨ katiniuyuta’inɨatá. Colmix ‘utɨarika xexuitɨ ke ‘anenetɨ mutixá, Manuel López Rocha titewatɨ kanitiwewieni tatsɨ mixe ‘utɨarikayaritsíe meuyewetɨka, ke memɨte’uniuka hípame ‘utɨarika ‘utinɨitɨaka yuxexuime kanayexɨrieni hepaɨna memɨwa’uwetsíe ke ‘aneme memeuyetsa kanitawewieni. ‘Utɨarika xexuitɨ ta meripaitɨ mieme, “epi-olmecas” mɨtitétewa, hekwámekɨ kaniuti’ɨkieni ‘útsika xapatsíe ‘aixɨ mɨtihekɨarekɨ. ‘Iikɨ ‘utɨarika xexuitɨ kaniutiwewiyani polímerotsíe tiuti’ɨkieka tsiere tepɨate ‘utikwaxiyarieka. Tepɨá ‘uxayari meripaitɨ muxuawekai xapatsíe kaneumanarieni, tatsɨ hiikɨ ri mɨkatiyukumaɨwa tihehékwatɨ xeiyá ti’utɨwame yakɨ metexɨtɨatɨ tixuawekaku. Maana rakunetɨ, mɨɨkɨ tepɨatetsíe xeníu “memɨka’amexɨxɨakai” ‘uyu’ɨwíyame ‘ipaɨ mɨtiuyu’iwawiya kaniyɨweni: ¿hakiewapaitɨ metá ke mɨ’ane hetsíe mieme kutá tepɨte’aita?

 

 

Impronta Casa Editora