Cerámica Suro: Yunaitɨ mete’uximayatatɨ, metewewietɨ tsiere metekuxexeɨriwatɨ wichimɨti’anéne hekwamekɨ tiwewiyaate waxatsika

Paɨ pɨtiuniuwa kename naitɨ kwinie ti’iyaarika, ‘axamɨti’anéne reutinɨ’ɨ. Tsiere temɨtehamate kename xɨka paleku tiyemieni mɨɨkɨ xei niuki xaatá yapaɨta ta xɨka hau’erietɨ ranutinɨtɨ rayuyexeiyani mɨɨkɨ mɨire niuki panuyɨne. Suro xeɨritsikaya mɨɨkɨ mɨire niuki pɨhekɨata maana’i yuwaɨkawamete mepɨteheuyehake, tatsɨari ke mɨ’áne mɨtikɨxexeɨriwa, ke mɨhate memɨtewewie; tsiere, titakɨ mɨtiwewiyatɨka, ke mɨreuteteretɨka, ke paɨ wiitarí memɨyurie meyunɨtɨ mete’uximayatɨ, metehetimamatetɨ tsiere meyu’iyamatɨ.
Walter Benjamin paɨ paine kename xeɨritsikatsíe maana tixexeɨriwaame hɨkɨ mutaniuka, mɨɨkɨ tsɨ yuhetsíe mieme naniuka, mɨtikuxexeɨriwa ke mɨtiku’ériya tsiere, yati’aneneme mɨtikuxexeɨriwa ke mɨtiku’iyaaritɨwa, tatsɨari kename kwinimieme tinaketɨka. Kwinie matsi panuyɨne xɨka ‘axeikɨa tiuyukuxeɨrieni, meyuwaɨka tetewiwamete tiwapini, wamaamate ke mɨtiuwewiwatɨka tihekɨatsietɨ, titatsíe mɨtikwaxiyarietɨka tihekɨatɨ, ke ‘anemekɨ tɨxi ya kwie mɨtiwewiyatɨka tiyuxeiyatɨ, ‘uxa mɨyukumaɨwa hekɨatɨ. Mɨɨkɨ tsɨ naitsarie xeɨritsika mɨreu’anepaɨ, Suro Xeɨritsikaya neuhekɨarixɨ mɨtiuyutinɨi tita memɨte’ukuxeɨri, tita memɨte’utipataxɨ metá hekwamekɨ memɨte’ukaxeí, naitɨ mɨɨkɨ yaxeikɨa reku’iyaaritsíetɨ, tinaitɨ tsutɨa paitɨ ratiwiyatɨ, tetɨata paitɨ ‘aixɨ maiyá pɨhekɨa, maana yemekɨ haxu watsutɨa pɨ hɨkɨ, mɨɨkɨ pɨ’itɨariene mɨwaikariene, mɨtinɨitɨarie, kɨmana mɨtiwewiya.

 

Mɨtiwawewiya Cerámica Suro pɨyukatsutɨa Tlaquepaque 1951 wiitaritsíe. Mɨtiyɨane los noventa wiyaritsíe Luis Miguel matɨa José Noé Suro mepukayúa hiipame tewewiwaamete wahamatɨa mete’uximayatɨ yunaitɨ pinite waɨkawa memɨtetiwewienikɨ mɨɨkɨ tinakemekɨ wamekateheukahɨpatɨ ‘apɨta me’eyexeiyatɨ ke paɨ haxukɨ mɨtiyu’uximayata yeiyarieya, tsiere metenɨitɨatɨ hekwame timaiyá tsiere tiwewiya, haxukɨ meta yɨkɨ pɨ ta ti’anenemekɨ. Kiekaaripa ki manuwetsíe ke tita mɨreuyu’uximayata, maana tiyuxeiyatɨ waɨkawamekɨ ri pɨtiyuwewie tatsɨari tepɨakɨ, hepaɨna bronce, aluminio, vidrio, acero metá kɨyekɨ, tsiere tiwaɨkawamekɨ. ‘iikɨ meyunaitɨ yutsata wa’uximayatsika xaɨtsie paitɨ museos metá hawai paitɨ países pɨreyuhekɨata; hepaɨtsitana, pɨtiyuye’uximayatarɨme yuxaɨta yuwewiyate tiyukuxexeɨriwatɨ. Mɨ paɨ, hiikɨ ri naitsarie kwie manumatɨkatsíe yemekɨ Cerámica Suro payéwe manuyeka wichiti’anéneme arte contemporáneo mɨtiwewiekɨ.

 

Pɨtiyuhekɨata pareku rekunakemekɨ, kiekaaripa yemekɨ ‘aixɨ rexewimekɨ, tɨrɨkaɨyemekɨ ‘akumɨirekaku. Hau’erietɨ tixexeɨriwame pɨtixewiriya kename: Cerámica Suro tiyɨane tewewiwaamete yakarayuhekɨakaku yakaruyumatsiɨkɨkaku memutiwaika, waní kename muuwa yɨwe yuheinɨtsika muxeriyá.

 

Viviana Kuri